Rycina C. G. Ludwiga. Widok z 1825 roku.
Zbiory Mirosława Piskorskiego.

Góra Karola z murowaną wieżą widokową. Lata 20 XX wieku.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.

Fragment ścieżki od strony ul. Spacerowej. Około 1910 roku.
Zbiory Krzysztofa Gryndera.

Brama do parku przy ul. Tatrzańskiej. Około 1910 roku.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.

Park z alejkami pod Pachołkiem. Lata 20 XX wieku.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.

Uroczystość odsłonięcia tablic w dniu 27 lipca 1944 roku.
Pod znakiem swastyki, Gdańsk 1943-1944, Gdańsk 2004.

Wzniesienie znajduje się na obrzeżach Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego w okolicy zbiegu ulic Opackiej i Spacerowej w Oliwie. Zostało nadane cystersom oliwskim w 1188 (dokument fundacyjny) a odebrane 1772 (I rozbiór Polski) roku. Na jego kulminacje prowadzą dwa główne szlaki: jeden dość stromy od ul. Spacerowej i drugi łagodniejszy od ul. Tatrzańskiej.
W czasach przedhistorycznych miało się tu znajdować miejsce kultu pogańskich Pomorzan. W 1873 roku odkryto w sąsiedztwie góry groby i przedmioty wykonane przez Prasłowian w epoce żelaza. Ciekawą historię o oliwskich wzgórzach przekazała Maria Bogucka (zob.): "W r. 1664 na przykład wykryto w Oliwie wśród mieszkanek aż trzy czarownice. [...] Najmłodsza ze skazanych, Anna, miała zaledwie dwadzieścia sześć lat. [...] Sędziowie wydobyli z niej obszerne zeznanie [...] wylatywała nocą przez komin na sabat czarownic. Odbywało się to straszliwe zgromadzenie w tej okolicy dwa razy w roku - 1 maja i 24 czerwca; czarownice spotykały się na jednym ze wzgórz okolicznych, gdzie czekała na nie suta uczta [...] Zeznania na pół oszalałej z bólu, ale niewątpliwie obdarzonej bujną wyobraźnią dziewczyny potwierdziły jej "wspólniczki" - stara Urszula i wdowa Krystyna."

Nazwę wzgórza obecnie trudno jest dowodnie wyjaśnić. Istnieją, co najmniej dwie hipotezy. Jedna mówi o klasztornym pachołku, który z stąd doglądał otoczenie. Inna zaczerpnięta od ludzi morza nawiązuje od słupka (pachołka), do którego cumowano szkuty.

Pierwsza pisemna wzmianka o górze Pachołek pochodzi z 1734 roku, gdy na jej wzniesieniach stacjonowały wojska carskiej Rosji wspomagające Augusta III Sasa, który od 19 do 29 lutego stacjonował w pałacu opatów oliwskich. Rosjanie szykowali się wówczas do oblężenia popierającego Stanisława Leszczyńskiego Gdańska. W dniu 22 lutego dążący do Oliwy wikariusz Iwo Roweder zanotował (zob. Andrzej Januszajtis): "O świcie dotarłem bez przeszkód do góry zwanej Pacholkenberg, ale na jego szczycie natrafiłem na pierwszy posterunek Moskali, tam przesłuchawszy zaprowadzili mnie do drugiego, [...]". Następna wzmianka pochodzi z 1739 roku, gdy zapalił się las pod Pachołkiem (zob. Andrzej Januszajtis): "Dnia 28 czerwca po nieszporach około godziny 5-ej zajął się ogniem las koło góry Pachołek, mocno między górami się rozszerzywszy objawił się gęstym dymem [...] dzięki błyskawicznemu napływowi masy ludzi z żelaznymi wiadrami i motykami oraz dowozowi wody chwała Bogu udało się ugasić.”

W 1772 roku klasztor utracił swe dobra w tym górę Pachołek. W 1793 roku pozyskał ją Karol Hohenzollern (opat: 1782-1803), który po śmierci opata Jacka Rybińskiego objął rządy w klasztorze. Polecił wówczas sprowadzonemu wcześniej architektowi ogrodów Janowi Saltzmannowi (ur. 1764 - zm. 1831 w Oliwie) urządzić na zboczu góry park z alejkami prowadzącymi na szczyt. Prace te Saltzmann zakończył w 1794 roku. Trzy lata później Karol Hohenzollern nazwał wzgórze od swojego imienia Karlsberg - Góra Karola, o czym informowały tablice umieszczone u podnóża i na szczycie. W tym samym roku w Oliwie przebywał Fryderyk Wilhelm II (ur. 1744 - zm. 16.11.1797) wraz ze swą małżonką Luizą (ur. 1751 - zm. 1805), ponoć mieli być również na Pachołku. W 1798 roku Saltzmann wybudował na najwyższej kulminacji wzgórza znajdującej się na wysokości 100,4 m n.p.m. drewniany pawilon widokowy, do którego w dniu 31 maja przywieziono królową Luizę (ur. 1776 - zm. 1810) będącą wówczas w ciąży żonę Fryderyka Wilhelma III. Na następnej kulminacji (około 95 m n.p.m.) opat Karol Hohenzollern kazał niebawem wznieść jak pisze prof. Andrzej Januszajtis drewniany obelisk z cytatem Goethego (Adam Kromer "Oliwa", s. 195): "Święte to miejsce, którego swoją stopą dotknął człek zacny; po stu latach jeszcze wnukom zadźwięczy jego czyn i słowo". Wzgórze nazwano wówczas górą Luizy (Luisenberg) a okoliczny las gajem Luizy (Luisenhain). Na następnej, trzeciej kulminacji wzniesienia (również około 95 m n.p.m.) kolejny opat Józef Hohenzollern (1803-1831) kazał ustawić wysoki drewniany krzyż na cokole utworzonym z kamieni polnych (internetowa wersja Encyklopedii Gdańska podaje 1910 rok?). Po śmierci opata w 1836 roku wzgórze wraz z parkiem przeszło na własność państwa pruskiego. Założenie ogrodowe powoli niszczało. Pozostała jedynie dróżka, którą wędrowano na górę by podziwiać z niej okolicę. W 1880 roku rozebrano walący się drewniany pawilon widokowy i uporządkowano park. W 1881 roku profesor Stanisław Tarnowski przebywał na Wybrzeżu. Był również w Oliwie. Napisał później o parku pod Pachołkiem (Adam Kromer, "Oliwa", s. 270): "Nad samą Oliwą lesiste wzgórza, jak tu wszędzie, a w nich piękny, duży bardzo, królewski park, nazwany Karlsberg. Przy wejściu utrzymany jest ogród, dalej staje sie tylko dobrze utrzymanym lasem z przeciętymi widokami i drogami. Śliczny las, śliczne drzewa, śliczne gąszcze w wąwozach i strome ścieżki pod górę, a z gór śliczne na równinę i na morze widoki". Doceniono to w 1882 roku budując na miejscu wcześniej rozebranego pawilonu murowaną wieżę widokową. Nie wiadomo czy za wstęp do parku trzeba było zapłacić. Za wstęp na wieżę w 1894 roku pobierano 10 fenigów.
W 1888 roku rodzina Saltzmannów ufundowała ujęcie wody pitnej dla Oliwy znajdujące się pod Pachołkiem. Ogłaszała to tablica wmurowana w ścianę "czerwonej szkoły". Znaleziono ją podczas prac remontowych prowadzonych w 2000 roku. Tablica była umieszczona na zewnętrznej ścianie szkoły, w murze z czerwonej cegły, otaczającym salę gimnastyczną od strony ulicy Opackiej, dawniej Saltzmannstraße. Pamiętają ją dawni uczniowie szkoły: panowie Roman Minikowski i Benon Marian Lisiński.
Na górze Luizy z inicjatywy oliwsko-sopockich kombatantów (Andrzej Januszajtis) lub sopockiego związku wojskowego (Adam Kromer) w 1889 roku postawiono nowy pomnik z meklemburskiego granitu, a na szczycie umieszczono spiżowego orła pruskiego. Pomnik zbudowany został przez berlińską firmę P. Wimmel & Co. z 23. różnej wielkości bloków. Najcięższy z nich ważył niecałe 3 tony. Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło 21 listopada 1889 roku.
Na wzgórzu i u podnóża umieszczono też tablice informujące (zob. Ph. Rothstein): "przebywał tu król Fryderyk Wilhelm III ze swą ukochaną małżonką Luizą". Pomnik otoczono żeliwnym ogrodzeniem a grań stromo schodzącą do ścieżki prowadzącej na górę zabezpieczono drewnianym płotem. W lipcu 1944 roku wokół pomnika ustawiono tablice upamiętniające żołnierzy niemieckich poległych na froncie.
Niemalże do marca 1945 roku zmęczeni spacerowicze mogli odpocząć w sąsiadujących ze wzgórzem: zajeździe Pacholken (od połowy XIX wieku) - następnie hotelu Waldhäusen (przed 1877 rokiem; spalony w marcu 1945 roku), hotelu Karlshof (od 1882) posiadającym powyżej w lesie strzelnicę i restauracji Schweizerhaus (od końca XIX wieku) i wielu innych znajdujących się niedaleko w centrum Oliwy.
22 marca 1945 roku niemieccy saperzy wysadzili murowaną wieżę widokową w obawie przed wykorzystaniem jej do obserwacji pola walk przez wojska radzieckie. Fragmenty wieży odnalazł prof. Andrzej Januszajtis podczas przebudowy ul. Spacerowej. W czasie działań wojennych zniszczony został również drewniany krzyż ustawiony na początku XIX wieku na trzecim wzniesieniu. Do dziś w okolicy wzgórza zauważyć można strącone z pagórka, juz w latach późniejszych kamienie.

Widok z wieży na "Dolinę Oliwską". 1989 rok.
©  Fot. Krzysztof Jakubowski.

Wieża widokowa i staw młyński z lotu ptaka. 1994 rok.
©  Fot. Krzysztof Kamiński.

Nieczynna wieża widokowa. 15 sierpień 2007 rok.
©  Fot. Ryszard Petrajtis.

Konstrukcja odremontowanej w 2007 roku wieży. 27.07.2008.
Fot. Piotr Leżyński.

W kilkanaście dni po wyzwoleniu Oliwy (jak wspominał w 2004 roku przedwojenny mieszkaniec z ul. Czyżewskiego - informacja niepotwierdzona) na wzgórzu w Gaju Luizy pozostał jedynie granitowy cokół - usunięto tablice i pruskiego orła. Co stało się z odsłoniętymi w dniu 22 lipca 1944 roku tablicami? W 1946 roku uczniowie oraz grono nauczycielskie z Państwowego Gimnazjum i Liceum Koedukacyjnego oraz Państwowego Pedagogium znajdującego się przy ul. Polanki 130 (dzisiejsza "piątka") nazwało te wzniesienie Górą Kościuszki. Na początku lat 70 XX wieku Miejskie Przedsiębiorstwo Budowy i Konserwacji Terenów Zielonych z siedzibą przy ul. Tatrzańskiej 10 rozpoczęło adaptację okolicy wzgórza do celów rekreacyjnych. Zakończono ją w 1975 roku. W okolicy ul. Tatrzańskiej pod Pachołkiem w dawnym parku powstał plac z małym parkingiem i obmurowanym ogniskiem oraz dalej przy szkole podstawowej urządzono asfaltowe korty i betonowe stoły do gry w pin-ponga. W miejscu dawnej murowanej postawiono żeliwną 15 metrową wieżę widokową z platformą o wymiarach 8,4 x 8,4 metra. Na górę doprowadzono drogę pokrytą kostką betonową. Od strony ul. Spacerowej wybudowano schody prowadzące na szczyt. W 1985 roku o tych pracach napisał Franciszek Mamuszka: "Trudno jednak pogodzić się z efektem przeprowadzonych prac. Miast odtworzenia i umocnienia dróżek piaskiem i drobnym żwirkiem wymurowano podwójny ciąg dróg betonowych, z których jedna jest niemal samochodową trasą. Niefortunne dokonania traktowane są przez zwolenników ochrony środowiska jako pogwałcenie naturalnego krajobrazu geograficzno-przyrodniczego. Szczęśliwym natomiast osiągnięciem było wybudowanie na szczycie przez gdański MOSTOSTAL 15-metrowej wieży [...]". Już w 1979 roku na drewnianych osłonach balustrady wieży wyryte były różnego rodzaju napisy a z poręczy zeskrobano część farby. Wieżę odmalowano pod koniec lat 80-tych lub na początku lat 90-tych XX wieku.
W 1975 roku uczczono też bitwę pod Oliwą adoptując stary kamienny obelisk Luizy na górze Kościuszki. Umieszczono na jego szczycie popiersie króla Zygmunta III Wazy i w cokole dwie granitowe tablice: na jednej widniał kartusz z herbem Polski z czasów Wazów na drugiej tekst "Zygmunt III WAZA twórca polskiej floty wojennej która odniosła wielkie zwycięstwo nad flotą wojenną Szwecji w Bitwie pod Oliwą 28 XI 1627 R [Herb Gdańska] GDAŃSK 22 VII 1975 R". W 1977 roku w 350 rocznicę bitwy pod Oliwą uroczyście odsłonięto pomnik.
Od końca lat 70 XX wieku i w latach 80-tych w sezonie wakacyjnym pod Pachołkiem organizowane były obozy harcerskie. W 1978 roku w obozie uczestniczyła młodzież z różnych krajów m.in. Anglii, Bułgarii, Francji, NRD i nasz gdański hufiec ZHP Morena. Wieloosobowe namioty rozstawiano w okolicy ogniska a kuchnię polową trochę poniżej. Wokół terenu na ścieżkach i pobliskich boiskach organizowano zawody. Od lat 90-tych teren ten pozostawiony własnemu losowi powoli niszczeje i zanika. Dawne ognisko, które okalały kamienie zarasta.
Niestety w 1997 roku pomnik upamiętniający bitwę pod Oliwą za sprawą wandali został uszkodzony. Zniszczono wówczas popiersie króla i tablicę informacyjną. Jej dolną część odnaleziono w październiku 2007 roku. Tablicę z herbem Polski uszkodzono w 2006 roku. Powoli rdzewiała też wieża widokowa. Platforma łatana była początkowo m.in. płytami wiórowymi. Na początku 2006 roku zamknięto ją dla zwiedzających. Wejście zabezpieczono łańcuchem i tablicą informującą o zagrożeniu, następne całkowicie osłonięto je siatką mającą uniemożliwić wstęp na wieżę. W tym samym roku opracowano projekt remontu żeliwno drewnianej konstrukcji, którego realizację rozpoczęto we wrześniu a zakończono w listopadzie 2007 roku. W lipcu 2008 roku przycięto konary drzew rosnących na wzgórzu w okolicy wieży. Pod koniec maja 2013 z inicjatywy PTTK umieszczono na wzniesieniu w okolicy wieży tablicę informacyjną. W 2014 roku wszedł w życie projekt remontu schodów prowadzących na Pachołek od strony ul. Spacerowej zgłoszony wcześniej do Budżetu Obywatelskiego. Rodzi się również za sprawą Rady Dzielnicy szansa odrestaurowania pomnika bitwy pod Oliwą, którego okolicę uporządkowali uczniowie "białej szkoły" w czwartek 28 listopada 2013 roku. W dniach 5-14 września 2014 roku na placu pod Pachołkiem przy ul. Tatrzańskiej z inicjatywy Stowarzyszenia Wspólnota Gdańska odbył się plener rzeźby zatytułowany "Rozdroża Wolności". W niedzielę 13 września 2014 roku z inicjatywy PTTK na trzeciej kulminacji wzgórza ustawiono na małym cokole utworzonym z kilku okalających i strąconych po ostatniej wojnie kamieni krzyż w formie pastorału papieskiego. Poświęcenia krzyża dokonali: ks. Zygmunt Zieliński i cysters o. Jarosław Albin Chorąży.