Dwór I - ul. Polanki 125 - "Monbrillant", "Biała Górka".
Pierwsza wzmianka o dworze pochodzi z 1642 roku, kiedy to kupiec gdański Simon Schelp kupił 6 morgów ziemi od kowala Marcina Kulika.
Transakcję potwierdził opat Aleksander Kęsowski (1641-1667), który odsprzedał jeszcze Schelpowi 5,5 morga ziemi.
W 1654 roku posiadłość przejmuje rodzina Engelke.
Stał tu wówczas parterowy dworek o konstrukcji szkieletowej i istniał ogród, z którego zachował się do dziś trzystupięćdziesięcioletni dąb, którego pień liczy w obwodzie prawie 6 metrów.
Po zarazie panującej w Gdańsku w 1709 roku wzrosła atrakcyjność posiadłości podmiejskich, w tym dworów znajdujących się przy Polankach.
Wiele z nich zmieniła właściciela.
Możliwe, że i z tego powodu w 1721 roku właścicielem dworu został Beniamin, a jeszcze przed 1740 rokiem po śmierci Beniamina posiadłość przejął jego brat Jan Gotfryd Walter.
Przebudował on parterową posiadłość i powiększył ogród.
Powstały wówczas pierwsze założenia parkowe.
W 1740 roku posiadłość zakupił za 1550 florenów Ernest Gottlieb Dorne. Wybudował on około połowy stulecia nieopodal starego nowy okazały dwór przykryty mansardowym dachem i facjatą zakończoną frontonem.
Pod koniec XVIII wieku dwór przejął burmistrz gdański Jaochim Wilhelm von Weickman, który przebudował park tworząc oprawę parkową z alejkami, skarpami, stawami i wodotryskiem, oraz nazwał posiadłość "Monbrillant".
Obok dworu wybudował budynek oficyny ze wspartym na kolumnach portykiem i mansardowym dachem.
W dniu 31 maja 1807 roku do Oliwy dotarł Napoleon. W źródłach podano, iż zatrzymał się na noc w posiadłości "Monbrillant", której właścicielem był hrabia Guilloteau de Grandeffe pochodzący z Paryża.
Nie zgadza się jednak nazwisko właściciela, a nazwa posiadłości była błędnie przypisywana do nieistniejącego obecnie dworu VI, w którym Napoleon się zatrzymał.
Od lat 20 XIX wieku dwór należał do rodziny Weickmanów a od połowy XIX do 1929 roku właścicielami byli m.in.: rodzina Hirsch (Beata i Filip), Max Jaguet, Wilhelm Martens, Alojzy Hoecherl
właściciel browaru Kulmar (od 10.12.1898 do 01.01.1904 r. był również właścicielem kompleksu kąpielowego w Brzeźnie).
Występuje on jeszcze w spisie adresowym z 1916 roku. Następnym właścicielem zostaje rodzina Mutzenbecher z Hamburga a od 1929 do 1939 roku dwór należy do Horsta Wunziga, który udostępnił
część posiadłości Niemieckiemu Towarzystwu Strzeleckiemu i Sztafetom Ochronnym SS.
Stan w 1956 roku (Franciszek Mamuszka, Jerzy Stankiewicz, Maciej Kilarski):
Ul. Polanki nr 125. Budynek główny z końca XVIII w., klasycystyczny, piętrowy, z przodu i z tyłu kolumnowe ganki, kolumny zdobią też sień. Drzwi wejściowe oraz szereg drzwi wewnętrznych o formach klasycystycznych. Od północy piętrowy budynek oficyny, również jeszcze z XVIII w. wraz z przyległym doń skrzydłem parterowym, które przykrywa mansardowy dach. Wokół dworu założenie parkowe, liczne stare drzewa, m.in. stary dąb 300-letni oraz dwie aleje lipowe. Od wschodu dwa małe stawy, od zachodu duży staw, obok strzelnica. Przy ulicy klasycystyczny murowany pawilon ogrodowy z uszkodzonym (brak jednej kolumny) drewnianym portykiem od strony parku.
Stan w 1985 roku (Franciszek Mamuszka):
Z dawnego parku i jego atrakcji zachował się pawilon ogrodowy, dwie okazałe aleje, potężne stare drzewa, m.in. dąb około 300-letni, fontanna i ślady architektury ogrodowej. Z zachowanej, śródleśnej części parku pozostał jedynie staw i strzelnica. Cała posesja jest własnością Lasów Państwowych.
Po wojnie Komisja Ustalania Nazw Miejscowych nadała posiadłości nazwę "Biała Górka" a właścicielem jeszcze w miarę zachowanego kompleksu zostały Lasy Państwowe.
Obecnie w budynku dworu swą siedzibę ma Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku.
Niestety z dawnych tarasowych stawów i fontanny, oraz założenia ogrodowego niewiele pozostało.
Z informacji uzyskanych w lutym 2006 roku od mieszkańca dworku wynika, iż w 2003 roku przeprowadzono remont dachów, a w 2004 roku remont elewacji dworku z XVIII wieku.
Natomiast kompleksowy remont pawilonu ogrodowego pochodzącego również z XVIII wieku znajdującego się przy samej ul. Polanki przeprowadzono w 2005 roku.
W 2008 roku z inicjatywy mieszkańców Oliwy uporządkowano leśny przylegający do posiadłości zapuszczony staw i teren wokół niego.
Piotr Leżyński
Wykorzystano m.in.:
Gilewicz Jakub, "Unikatowe zdjęcia oliwskiego dworu", Trojmiasto.pl, 29.08.2015
Franciszek Mamuszka, Jerzy Stankiewicz, "Oliwa. Dzieje i zabytki", Gdańsk 1959, str. 81
Franciszek Mamuszka, "Oliwa. Okruchy z dziejów, zabytki", Gdańsk 1985, str. 57, 58
Adam Kromer, "Oliwa", Gdańsk 2007, str. 238-240
Jerzy Samp, "Gdańskie dwory i pałace", wyd II, Gdańsk 2009, str. 101-104
Jan Daniluk, "SS w Gdańsku", Gdańsk 2013, str. 77-82
|
Widok dworu i fragment założenia ogrodowego widziany od strony ul. Polanki. Lata 30 XX wieku. Zbiory Piotra Leżyńskiego.
Pawilon ogrodowy. Rysunek wg. Hellingraha. Około 1924 roku. Zbiory Piotra Leżyńskiego.
Zima. Dwór widziany od strony ul. Polanki. Lata 50-te XX wieku. F. Mamuszka, J. Stankiewicz, "Oliwa", Gdańsk 1959.
Zima w dn. 26. 03. 2006 r. Odremontowany pawilon ogrodowy dworu. Fot. Piotr Leżyński.
Fragment mapy kartogr. z 1921 r. A.W. Kafemann G.m.b.H. Danzig. Zbiory Mirosława Piskorskiego.
Fragment mapy wydanej w 1936 roku: Paul Rosenberg, Waldkarte von Oliva u. Zoppot, Danziger Verlags-Gesellschaft m.b.H. Zbiory Piotra Leżyńskiego.
|