Start  ›  Młyny  ›  Młyn XIII  ›

Młyn "trzynasty" był największym zakładem produkcyjnym nad Potokiem Oliwskim nazywanym przed II wojną światową "Eisenhammer" lub "Hammerwerk" (młotownia - kuźnica). Wymieniono go po raz pierwszy w 1597 roku, gdy posiadłość odkupuje opat oliwski Dawid Konarski od Jana Klinghammera.
W latach 1628-1733 kuźnicę dzierżawiła od cystersów rodzina Remus. Posiadłość nazywano wówczas "Mackenshof". Za dzierżawę rodzina Remus płaciła opactwu 140 florenów i dostarczała 3,5 funta żelaza okrętowego (1 funt okrętowy = 139 kilogramów) rocznie.
Od około 1775 roku właścicielem kuźnicy był Hans Juncker.
Od roku 1830 właścicielem kuźni został Daniel Mągłowski. W tym okresie młyn przerabiał rocznie 1340 funtów żelaza, co jest równe 186 ton i 260 kilogramów. Wówczas jeden kowal wykuwał w ciągu dnia około 1000 ćwieków (gwoździ). Surowiec sprowadzano z Królewca.
W latach 1918-1945 kuźnica należała do Maxa Hansena wspominanego, jako „człowiek bogaty i dobry dla ludzi”. Hansen zatrudniał w tym czasie dwóch majstrów. Jednym z majstrów u Hansena był kowal August Stephan (1929-1945), który wraz z trzema pomocnikami zajmował lewobrzeżny warsztat, w którym pracował ciężki młot i wielkie nożyce (warsztat od strony dworu Ernsttal). August Stephan mieszkał wraz z rodziną w budynku z czerwonej cegły naprzeciw kuźnicy (aktualnie mieści się w nim kasa i sklepik muzeum). Stąd Marta córka Augusta Stephana chodziła wraz z rodzeństwem do ewangelickiej szkoły przy dzisiejszej ulicy Opacka 7.

Od 1945 do 1948 kuźnica należała do różnych właścicieli między innymi do Tadeusza Bożka i następnie do Spółdzielni "Żeliwiak”, w której w latach 1945-1951 do czasu odejścia na emeryturę pracował wspomniany wcześniej August Stephan. Jego syn Horst pojął pod koniec lat 70-tych pracę w odbudowanej kuźnicy - Muzeum.
W 1947 roku cała familia Hansen, byłych przedwojennych właścicieli, została wysiedlona, opuściła Oliwę i wyjechała do Niemiec.
Po 1948 roku zakład, w którym wytwarzano przede wszystkim narzędzia rolnicze, czynny był z przerwami do 1950 roku, gdy Spółdzielnia "Żeliwniak" opuściła budynek, który zaczął podupadać w ruinę.

W 1957 roku młotownię przejęło Muzeum Techniki w Warszawie. Rozpoczęto odbudowę obiektu. W latach: 1958-1960 opracowano koncepcję odbudowy zabytku i wstępną dokumentację, 1960-1963 odbudowano część obiektu, 1971-1974 wykonano pozostałą dokumentację wraz z projektem urządzenia terenu otaczającego kuźnicę, 1975-1978 odbudowano drugą część obiektu, 1976-1978 wykonano konserwację niektórych elementów wyposażenia technicznego.
W dniu 17 czerwca 1978 roku kuźnica oliwska została uroczyście otwarta dla zwiedzających, jako dział Muzeum Techniki w Warszawie.
W dniu 30 maja 1983 roku Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki oraz Redakcja "Wieczoru Wybrzeża" wręczyła Zbigniewowi Wilkowi, który doprowadził do odbudowy obiektu, opiekunowi placówki, nagrodę "ZŁOTEJ KOŁATKI" za najlepiej odbudowany i prowadzony obiekt muzealnictwa technicznego w województwie gdańskim.
Obecnie opiekunem muzeum jest Dariusz Wilk, syn Zbigniewa Wilka, pracujący w kuźnicy od 1978 roku.

Zachowane są całe urządzenie: 3 kota wodne, 2 młoty, nożyce, 2 kowadła, 2 wały z zaczepami, 2 piece, przepusty, tama, staw oraz budynek młyna.

Piotr Leżyński


 Staw młyński i widok na zabudowania.
Zbiory Krzysztofa Gryndera.


 Staw młyński i widok na zabudowania.
Zbiory Krzysztofa Gryndera.


 Staw młyński i widok na zabudowania.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.


 Zabytkowa kuźnia wodna nad Potokiem Oliwskim.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.


 Fragment mapy kartograficznej z 1921 roku.
Zbiory Mirosława Piskorskiego.


Plan młynów według Franciszka Mamuszki. 1985 rok.


Początek strony.