Fragment fotografii przedstawiający ul. Kwietną (nr 20-23).   Dressen 1893.

NID Oddział w Gdańsku: Karta biała. Rezydencja tzw. „Zameczek Mormonów" ul. Kwietna nr 23. Rok wykonania karty: 1983 (A. Kunicka, J. Radowska).
NID Oddział w Gdańsku: Karta biała. Oficyna tzw. ”Zameczku Mormonów" ul. Kwietna nr 23A. Rok wykonania karty: 1983 (A. Kunicka, J. Radowska).

Podejrzewano, że w wybudowanym w 1874 (Voellner Heinz, Oliva, 1938) roku domu mieści się "dom schadzek" lub zamieszkują go wielożeńcy, czyli Mormoni. Faktycznie był to pensjonat dla dziewcząt z "dobrych domów". Od co najmniej 1916 roku własność Gustava Bomke - dyrektora banku z Magdeburga, który domy do niego należące (nr 20-23) podnajmował.

Dom nr 21 częściowo mieszkalny, częściowo gospodarczy, parterowy, ryglowy, z pocz. XIX w. Domek parterowy (nr 22) o formach klasycystycznych, z drobnej cegły pochodzi z XVIII w. Dom nr 23 z 1873 r. nosił przed wojną żartobliwą nazwę "zameczku mormonów".

Franciszek Mamuszka, Jerzy Stankiewicz, Oliwa. Dzieje i zabytki, Gdańsk 1959.

Adam Kromer, "Oliwa", Gdańsk 2007, str. 221-222 (za zgodą autora):
Na pobliskim terenie, po południowej stronie potoku, znajdowała się kuźnica żelaza (Młyn XI), czynna może już nawet od końca XV wieku. W XVIII i XIX stuleciu zakład należał do rodziny Burau, stąd przylgnęła do posiadłości nazwa Fabrica Burau. W 1873 roku młyn rozebrano. Powstała natomiast w tym czasie willa w stylu eklektycznym z elementami neogotyku angielskiego. Wznosząca się ponad charakterystyczny, łamany dach wieża powoduje, że położony w dolinie budynek na tle leśnych wzgórz mógłby uchodzić za niewielki zamek. Istotnie został nazwany „Zameczkiem Mormonów" (Mormonenschlösschen), co zapewne miało dodać mu aury tajemniczości. Niezwykła nazwa sprzyjała różnym spekulacjom. Jej etymologii doszukiwano się w wielożeństwie mormonów, snując domysły, jakoby miał się w owym „zameczku” mieścić, mniej lub bardziej oficjalnie, dom schadzek. W rzeczywistości znajdował się tu pensjonat dla dziewcząt z dobrych domów. Istniejąca do dzisiaj willa (ul. Kwietna 23), pełniąca obecnie funkcję domu mieszkalnego, straciła sporo ze swego dawnego uroku, ale nadal można poszukać w dolinie miejsca, skąd w odpowiedniej perspektywie budynek nabiera romantycznego charakteru.


Ulica Kwietna. Mormonenschlösschen. Od lewej nr 20-23. Około 1920 roku.
Zbiory Krzysztofa Gryndera.


Mormonenschloß. Püttner Elise, Luftkurort Oliva, 1904, str 40.
Zbiory Mirosława Piskorskiego.


Ulica Kwietna. Mormonenschlösschen. Domy nr 20-23. Okoł 1905 roku.
Zbiory Krzysztofa Gryndera.


Ulica Kwietna. Dom nr 23 oraz 23A. Widok z około 1911 roku.
Ze strony www.FotoPolska.eu (KC).


Ulica Kwietna. Dom nr 23. Widok z około 1910 roku.
Zbiory Krzysztofa Gryndera.


Zobacz:
Voellner Heinz, "Oliva" (Mormonenschlösschen), 1938, str. 32-33
Zameczek Mormonów, Gedanopedia
Miejscowy plan zagospodarowania prtzestrzennego (A, B, C), 2011
Zameczek Mormonów w rejestrze zabytków, 2016. Fragment:
Sentencja przygotowana przez Jana Daniluka:
„Ulica Kwietna w Gdańsku to jedna z najstarszych ulic Oliwy, wzmiankowana już w XVIII w. W latach siedemdziesiątych XIX w. nastąpił wzrost liczby ludności Oliwy, napływającej z rozwijającego się Gdańska, co pociągnęło za sobą również rozwój zabudowy mieszkaniowej.
Budynek przy ul. Kwietnej 23 zbudowano w 1874 r. na zamówienie właściciela o nazwisku Napromski, w miejscu dawnego młyna XI nad Potokiem Oliwskim.
Właściciel budynku prowadził pensję dla dziewcząt. Wśród lokalnej społeczności willę żartobliwie nazwano więc „Zameczkiem Mormonów”, przez porównanie do Mormonów, którzy praktykowali wielożeństwo. Współcześnie w opracowaniach pojawia się niekiedy informacja o bezpośrednim związku willi z Mormonami, którzy mieli jakoby w tym miejscu swoją siedzibę. Wydaje się jednak, że wynika to wyłącznie z dosłownej interpretacji potocznej nazwy.
W latach 1928-1939 obiekt przeszedł na własność Gustava Bomkego, dyrektora banku w Magdeburgu. Po II wojnie światowej budynek wszedł do zasobów komunalnych. Obecnie większość mieszkań posiada prywatnych właścicieli.”

Fragment plau z 1910 roku.   Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.

Mieszkańcy w 1897 roku:

Rosengasse 13.	Horn, Julius, Förster a. D., Rosengasse 13.
Rosengasse 13.	v. Kries, Malwine, geb. Jachmann, Präsidentent-Wittwe, Rosengasse 13.
Rosengasse 13.	Mittelstädt, Minna, geb. v. Series, Hauptmanns-Wittwe, Rosengasse 13.

W 1909 roku letników przyjmował (Rosengasse 13): Mekelburger (3 osoby).

1916: Knetter, Witwe. Munski, Invalide. Nagorsni, Fräulein. Pätschke, Kellner. Reuter, Privatiere. Urban, Bankdirektor. Zornom, Lehrerin.

Franciszek Mamuszka, Jerzy Stankiewicz, Oliwa. Dzieje i zabytki, Gdańsk 1959, str. 88:
MŁYN XI. Koło domów nr 21, 22, 23, przy ul. Kwietnej. Pod koniec XVI w. czynna tu była kuźnica żelaza, która istniała być może już w końcu XV w. Do ok. 1640 r. kuźnica była własnością rodziny Haein. W XVIII w. wymieniona jako "fabrica Burau". Rodzina kowali Burau'ów dzierży go jeszcze w XIX w. W 1873 r. nierentowną kuźnicę rozebrano. Zachowało się zagłębienie po opuszczonym stawie, tama oraz resztki upustu i fundamentów kuźnicy.

Fragmenty fotograii z 1893 roku. Fot. Dressen.