Start  ›  Ulice  ›  Leśna  ›  Waldstraße 5-6 ›

"750 Jahre Oliva", Oliva 1928, Wilchelm John: "Die Entwicklung der Gemeinde Oliva", str. 45:

Am 31. Oktober 1920 wurde die prächtige evangelische Kirche, die unter den überaus schwierigen Verhältnissen der Kriegszeit erbaut worden war, als "Versöhnungskirche" eingeweiht.

W dniu 31 października 1920 roku wspaniały kościół protestancki zbudowany w niezwykle trudnych warunkach wojny został poświęcony, jako "Kościół Pojednania".

Voellner Heinz, "Oliva", Danzig 1938, str. 29:

Zu seiner Rechten liegen zunächst das 1934 erbaute ev. Gemeindehaus, daneben das Lyzeum (1913) zusammen mit der Oberschule für Jungen, dahinter erhebt sich die ev. "Versöhnungskirche" mit reizvollem Innenraum. Sie wurde nach schwieriger Bauzeit 1920 eingeweiht. Alle drei modernen Bauten sind zu einem harmonischen Dreiklang vereint.

Po prawej stronie znajduje się protestancka sala parafialna z 1934 r., obok niej liceum (1913) wraz z gimnazjum dla chłopców, za nimi wznosi się protestancki kościół "Pojednania" z urokliwym wnętrzem. Po trudnym okresie budowy oddano go do użytku w 1920 roku. Wszystkie trzy nowoczesne budynki łączą się w harmonijną triadę.



Kościół Królowej Korony Polskiej, Oliwa. Poznaj Gdańsk. Przewodnik-Informator z 1949 roku.   Zbiory Piotra Leżyńskiego.

Franciszek Mamuszka, Jerzy Stankiewicz, "Oliwa. Dzieje i zabytki", Gdańsk 1959, str. 95-96:

Ul. LEŚNA. W poewangelickim obecnie klasztornym kościele oo. cystersów (z 1920 r.) znajdują się następujące obiekty zabytkowe: Stara rzeźba Chrystusa na krzyżu w południowej nawie. W zakrystii kielich srebrny, pozłacany, prostej roboty, stopa okrągła. Na stopie herb Gdańska, osobno litera L i znak złotnika V G N. Prócz tego napis: E Maj O. 1772.

Feretron w ołtarzu głównym, pochodzący z katedry; w srebrnej oprawie barokowej obraz na desce, dwustronnie malowany. Z jednej strony M. Boska z drugiej Chrystus niosący krzyż; na obydwu malowidłach srebrne sukienki. Na przytwierdzonej w czasie renowacji tabliczce informacja: "Gestiftet von P. Promator Isidor Johannes Bauer 1754. Gearbeitet Anno 1754 v. Hausen u. Haase. Renoviert Anno 1931 v. Moritz Stumpf und Sohn Danzig." (Christian Hausen z Torunia, mistrz gdański od 1750 roku, zm. 1792 r. Jan Jakub Hasse II - mistrz gdański od 1759 r., zm. 1775 r.). Po drugiej stronie obrazu 2 srebrne plakietki z inicjałami F Q.

Podstawka srebrna pod zasłonę ołtarzową wykonana przez gdańską firmę złotniczą Stumpf u. Sohn, czynną w Gdańsku od 1861 r.



Franciszek Mamuszka, "Oliwa. Okruchy z dziejów, zabytki", Gdańsk 1985, str. 171-173:

Współczesny klasztor cystersów w Oliwie

Po ostatniej wojnie cystersi powrócili do Oliwy. Nie mogli oczywiście objąć swojej prastarej siedziby zajmowanej przez Urząd Parafialny i Kurię Biskupią. Ich lokum jest duży budynek byłej ewangelickiej gminy przy ul. Polanki oraz jej kościół położony w bezpośrednim sąsiedztwie. Obecny klasztorek posiada w swym wnętrzu kaplicę i mieszkania zakonników. Wzniesiono go w 1934 r. Kościół noszący wezwanie Królowej Korony Polskiej wybudowany został przez ewangelików podczas I wojny światowej (początek budowy 5 IV 1913 r.) i poświęcony 31 X 1920 r, budowniczym był prof. Weber z Politechniki Gdańskiej.

Jest to budowla neogotycka, zaliczana do najbardziej udanych architektonicznie obiektów sakralnych, zbudowanych w okresie zaboru pruskiego na Pomorzu Gdańskim. Posiada harmonijnie rozczłonkowane przyporami i otworami okien fasady i smukłą, o wyważonych proporcjach wieżę (wysokości 65,75 m), którą wieńczy strzelisty hełm. Po wojnie utracił niestety pierwotny krzyż, odpowiadający swoją wysokością hełmowi. Strąciła go w 1956 r. wichura. Wnętrze składa się z dwu wąziutkich naw bocznych i nieproporcjonalnie do nich szerokiej nawy głównej, nakrytej sklepieniem siatkowym. Świątynia zalana jest światłem wpadającym przez duże ostrołuczne okna, które uzyskały szlachetne, pseudogomółkowe oszklenie i witraże. Zharmonizowane są z całością wnętrza powojenne ołtarze, czego nie można powiedzieć o istniejącym malarskim zespole, wyobrażającym Mękę Pańską. Organy z 1926 r. wykonała firma Wittek z Elbląga.

Zabytków kościół posiada bardzo mało. Należy do nich duża rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego w południowej nawie. W zakrystii przechowują cystersi srebrny pozłacany kielich. Na jego okrągłej stopie wybity jest herb Gdańska, litera L i znak złotniczy VGN oraz napis E Maj O. 1772. Rolę obrazu w ołtarzu głównym spełnia feretron, pochodzący z wyposażenia kościoła poklasztornego, dzisiejszej katedry. W srebrnej oprawie barokowej mieści się dwustronny obraz, przedstawiający Matkę Boską i Chrystusa niosącego krzyż. Obydwa malowidła uzyskały oprawy w postaci srebrnych sukienek. Fundatorem feretronu był w 1754 r. U. Bauer, wykonali srebrne ozdoby Hausen i Haase, złotnicy gdańscy. Odnowiono go w 1931 r. w znanej gdańskiej firmie Moritz Stumpf, czynnej od 1861 r.

Praca zbiorowa, "Wydarzyło się w Gdańsku 1901-2000, Jeden wiek w jednym mieście", Gdańsk 1999, str. 36:
1920: W Oliwie poświęcono nowy kościół ewangelicki przy ulicy Leśnej (Waldstrasse).

Zygmunt Iwicki, "Oliwa wczoraj i dziś. Przewodnik po zabytkach katedry i byłego klasztoru", Gdańsk 2001, str. 235:

Ewangeliccy pastorzy kościoła św. Jakuba i kościoła Pojednania w latach 1834-1945:
1. Adam Emanuel Sadowski, 1834 do 1865
2. Karl Heinrich Eduard Wachhausen, 1865 do 1874
3. Hermann Emil Krause, 1874 do 1883
4. Karl Gustav Hinz, 1884 do 1893
5. Karl Emil Albert Otto, 1894 do 1933
6. Johann Vorwerg, 1934 do wysiedlenia w 1945

Adam Kromer, "Oliwa", Gdańsk 2007, str. 235-237 (za zgodą autora):

Kościół Matki Bożej Królowej Korony Polskiej

Wschodnia strona Polanek została zabudowana w XX wieku, początkowo zresztą tylko od północnego końca. Dopiero zbudowanie linii tramwajowej łączącej Gdańsk z Oliwą skierowało rozwój Oliwy w stronę południową. Nawet budynki tak mocno kojarzone z Oliwą, a usytuowane po zachodniej stronie Polanek, powstały mniej niż sto lat temu. Neogotycki kościół mieszczący się pomiędzy Polankami a ulicą Leśną, nieopodal pierwszego z patrycjuszowskich dworów, został zbudowany przez oliwską gminę ewangelicką w latach 1913-1920. Długi na 40 metrów, szeroki na 22, charakteryzujący się harmonijną bryłą – powstał według projektu profesora Carla Webera. Główne wejście do świątyni znajduje się w fasadzie zachodniej, gdzie góruje wysoka wieża zwieńczona strzelistym hełmem. Ponad spadzistym dachem wznoszą się, oprócz sygnaturki, wieżyczki wieńczące nawy boczne. Ściany kościoła opięte są przyporami. Wnętrze, rozświetlone wysokimi, ostrołukowymi oknami składa się z szerokiej nawy głównej nakrytej sklepieniem siatkowym oraz dwóch, o wiele węższych naw bocznych. Na zachodniej emporze znajdują się organy wykonane w 1926 roku przez firmę Wittek z Elbląga.

Gmina ewangelicka wykorzystywała kościół do końca drugiej wojny światowej. W 1945 roku zmniejszająca się gwałtownie, wraz z opuszczaniem Gdańska przez Niemców, gmina użytkowała mniejszy kościół św. Jakuba, przez ponad sto lat pozostający jej własnością. Kościół przy ulicy Leśnej objęli wtedy przybyli do Oliwy ze Szczyrzyca ojcowie cystersi. Siedzibą, współczesnego oliwskiego klasztoru cystersów stał się budynek gminy ewangelickiej – dwukondygnacyjny, nakryty czterospadowym dachem dom zbudowany w 1934 roku (ul. Polanki 131). W 1971 roku, na mocy ustawy sejmowej i porozumienia z kurią biskupią, kościół i dom zakonny przeszły na własność zakonników, stając się oficjalnie filią szczyrzyckiego opactwa.

Kościół, przez gminę ewangelicką nazwany Kościołem Pojednania (Versöhnungskirche), poświęcony został Matce Bożej Królowej Korony Polskiej, choć najczęściej jest nazywany po prostu kościołem ojców cystersów. Przez długie lata pozostawał kościołem rektorskim w obrębie parafii katedralnej. Dopiero 1 lipca 1988 roku biskup Tadeusz Gocłowski utworzył przy kościele cystersów nową parafię. Inauguracja jej działalności odbyła się 21 sierpnia, w dniu św. Bernarda.

Zygmunt Iwicki, "Kronika Oliwska od 1945 do 1979 roku", 2016,

str. 9:

Po wojnie przybyli ze Szczyrzyca w Małopolsce OO. Cystersi w celu objęcia klasztoru i kościoła pocysterskiego w Oliwie. Niestety kościół pocysterski i klasztor po kasacie zakonu w 1832 r. został przydzielony przez rząd pruski jako kościół parafialny, a dawniejszy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba został oddany do użytku protestantom. Kościół ten pozostał w rękach protestanckich aż do końca ostatniej wojny.

Ponieważ protestanci Niemcy wyprowadzili się z Oliwy, nowy kościół poprotestancki
(przypis 23) został przydzielony przez władze państwowe Cystersom, a dawniejszy parafialny kościół katolicki pod wezwaniem św. Jakuba został przywrócony katolikom i służy obecnie jako kościół pogrzebowy.

str. 154 (przypis 23):

„VERSÖHNUNGSKIRCHE” (KOŚCIÓŁ POJEDNANIA) czyli nowy kościół protestancki, zbudowany w Oliwie latach od 1913 do 1920 wedle planów prof. Karola Webera z 1910 roku, 31.10.1920 przekazano go do użytku, 15.02.1925 poświęcenie odlanych w Bochum dzwonów, 1926 umieszczenie zegara na 65,75 m wysokiej wieży, zbudowanie w tym samym roku organów, 1934 budowa plebanii przy ulicy Am Wachtelberg (ul. Podhalańska). Cystersi przejęli ten kościół 2 lipca 1945. Wedle Kroniki Cystersów ks. Aleksander Lubomski konsekrował go na początku maja 1945 na kościół „Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej”. Wymiary: długość – 40 m, szerokość – 22 m, wysokość – 65,75 m (wysokość wieży), powierzchnia użytkowa – 680 m2, może pomieścić ok. 1500 wiernych. Karol Gruber, profesor Politechniki Gdańskiej, ocenił nową budowlę tak: „Es gibt in Deutschland nur wenige moderne Kirchen, von so geschlossener Aussenwirkung, von einer so vorzüglichen auch farbig geschmackvollen inneren Ausstattung, nur schade, dass auch dieses Bauwerk durch die architektonische Unzulänglichkeit seiner Umgebung schwer geschädigt wird.” (750 Jahre Oliva, Danzig 1928, s. 31, reprint 1986). Witraże, spośród których dwa się zachowały, zaprojektował w roku 1915 (zatrudniony od 1910 r. przy Politechnice Gdańskiej) malarz Fritz August Pfuhle (*5.03.1878 Berlin, †11.12.1969 Reinbeck pod Hamburgiem).

Eberhard Lutzen, Fritz A. Pfuhle. Ein Maler aus Danzig, Würzburg 1966; Fritz A. Pfuhle 1878–1969. Gemälde. Zeichnungen. Gebrauchgraphik w opr. Wolfganga Schultze, Berlin 1982; Kalina Zabuska, Piewca Gdańska Fritz August Pfuhle; por. Muhl, Die St. Jakobuskirche und die Versöhnungskirche in Oliva, [w:] MWG vol. 35 (1936–1937), s. 123–128; Pomerania nr 11, 1996, s. 44–48.


Zobacz str.: 10-11, 13-17, 20-21, 27-28, 33-34, 36, 42, 55, 61, 64, 70, 74-75, 89, 98, 106, 119, 121, 123-125, 139, 146.

Dzwony Kościoła NMP Królowej Korony Polskiej, 2020:
Dzwony zarejestrowano 17 lipca 2020 roku w okolicach godziny 12:00. Z powodu awarii dwóch większych dzwonów były one poruszane ręcznie. Napęd małego ma ustawioną czasówkę - po wyłączeniu napędu, mały dzwon również napędzany był ręcznie.

Mały Dzwon. Imię: brak danych. Materiał: staliwo. Ton: fis’. Średnica: 122 cm. Wysokość (z koroną): 112 cm. Wysokość korony: 10 cm. Waga: ok. 800 kg. Dekoracje (od góry): Korona płytowa: 2 półwałki, Inskrypcje na szyi: - (zapisana niemiecko-gotycką czcionką (oprócz oznaczenia biblijnego)): FRIEDE SEI MIT ALLEN, Luc. 24,36 - z drugiej strony (zwykłą czcionką): Geg. v. Bochumer Verein, Bochum 1924. 2 półwałki: Inskrypcja na płaszczu (zapisana niemiecko – gotycka czcionką): Zur friedenheimat Rut ich die Getster~Gelert uns ins leben Das Todes Meister. 4 półwałki. Rok Odlania: 1924. Odlewnia: Bochumer Verein.

Średni Dzwon. Imię: brak danych. Materiał: staliwo. Ton: e’. Średnica: 139 cm. Wysokość (z koroną): 119 cm. Wysokość korony: 11 cm. Waga: ok. 1150 kg. Dekoracje (od góry): Korona płytowa: 2 półwałki: Inskrypcje na szyi (zapisane zwykłą czcionką): Geg. v. Bochumer Verein, Bochum 1924. 3 półwałki: Inskrypcje na płaszczu (zapisane niemiecko – gotycką czcionką (oprócz oznaczenia biblijnego)): Llasset zum versöhnen Mit G O T T (na wysokości słowa GOTT: 2, Kor. 5, 20) Ich funde die Gnade Sie wahrt ohne Ende Zur versohnung in Liebe Herr Christ du uns wende. 3 półwałki. 4 półwałki. Rok Odlania: 1924. Odlewnia: Bochumer Verein.

Duży Dzwon. Imię: brak danych. Materiał: staliwo. Ton: cis’. Średnica: 157 cm. Wysokość (z koroną): 140 cm. Wysokość korony: 20 cm. Waga: ok. 1850 kg. Dekoracje (od góry): Korona płytowa: 2 półwałki: Inskrypcje na szyi: - (zapisane niemiecko – gotycką czcionką): Ich beginnt zu klingen in schwerer not zluf dein wort gib gelingen zumamtiger Gott. - z drugiej strony (zwykłą czcionką): Geg. v. Bochumer Verein, Bochum 1924. 3 półwałki: Inskrypcje na płaszczu (zapisane niemiecko – gotycką czionką): O Land Land Land Hore des Herrn Wort. Jer: 22 V 29 +. 4 półwałki. 4 połwałki. Rok Odlania: 1924. Odlewnia: Bochumer Verein.
Odlewnia: Bochumer Verein.   Ze strony www.youtube.com.







Drewniany płot. Końcowa faza budowy kościoła. 1920.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.



Fragment z albumu: Herder Institut, Gdańsk na fotografii lotniczej z okresu międzywojennego, Via Nowa Wrocław 2010.


Fragment z pocztówki lotniczej. Kościół ewngelicki.Przełom lat 20/30 XX wieku.   Zbiory Piotra Leżyńskiego.


Fot. wykonana po 1925 roku.   Z albumu rodziny Grimmer.


Widok z ul. Polanki. Po lewej fragment budynku liceum. Przełom lat 20/30 XX wieku.   Zbiory Mirosława Piskorskiego.


Widok zimowy kościoła z lat 40 XX wieku.
Zbiory Krzysztofa Gryndera.


Ówczesny kościół ewangelicki. Lata 40 XX wieku.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.


Niezabudowane. Książka adresowa gminy Oliwa z 1909 roku.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.


Niezabudowane. Książka adresowa gminy Oliwa z 1910 roku.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.


Niezabudowane. Książka adresowa gminy Oliwa z 1913 roku.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.


Evangelische Kirche. Książka adresowa gminy Oliwa z 1914 roku.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.


Evangelische Kirche. Książka adresowa gminy Oliwa z 1915 roku.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.


Evangelische Kirche. Książka adresowa gminy Oliwa z 1916 r.
Zbiory Mirosława Piskorskiego.

Nie podano w książkach adresowych Gdańska wydawanych w latach 1926-1933.


Vorsöhnungskirche. Książka adresowa z 1934 roku.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.


Vorsöhnungskirche. Książka adresowa z 1935 roku.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.


Vorsöhnungskirche. Książka adresowa z 1936-1937 roku.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.


Vorsöhnungskirche. Książka adresowa z 1937-1938 roku.
Zbiory Piotra Mazurka.


Vorsöhnungskirche. Książka adresowa z 1939 roku.
Zbiory Krzysztofa Gryndera.


Vorsöhnungskirche. Książka adresowa z 1940-1941 roku.
Zbiory TPG Strefa Historyczna WMG.


Vorsöhnungskirche. Książka adresowa z 1942 roku.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.


Oliwa. Kościół Garnizonowy. Koniec lat 40. XX wieku.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.



Fotografia wykonana w dniu 29.05.1949 roku.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.


Zobacz:
Die neue evangelische Kirche, Olivaer Nachrichten 1913
Fotografie - Galeria, DawnaOliwa.pl
Dawny kościół Ewangelicki, DawnaOliwa.pl
Ul. Polanki 131, DawnaOliwa.pl
Zobacz kościół cystersów w Oliwie, Trojmiasto.pl, 2013
Historia kościoła i domu zakonnego OO. Cystersów
Cystersi w Oliwie po 1945 r.
Kościół Matki Bożej Królowej Korony Polskiej, Gedanopedia.pl
FB Grażka, "Ewangelicy", 2022
FB Grażka, "Kościół Pojednania w Oliwie", 2023, fragment:
Z cegieł Espenkrug planowano zbudować Kościół Pojednania w Oliwie, ale jak donosi gazeta Olivaer Nachrichten z 1913 r.: "Budowa kościoła będzie nieco opóźniona, ponieważ cegielnia Espenkrug, która miała dostarczać cegły, spłonęła i trzeba teraz dokonać wymiany." Oczywiście chodzi o dzisiejszy kościół cystersów przy ul. Leśnej.

Polecamy:


Parafia Matki Bożej Królowej Korony Polskiej w Gdańsku-Oliwie. 11.04.1945-11.04.2015, 70-lecie powrotu cystersów do Gdańska, , Oliwa 2015.

Hanna Ścisłowska, Kościół Matki Bożej Królowej Korony Polskiej w Gdańsku Oliwie: dzieje, charakterystyka i geneza formy architektonicznej w świetle analizy porównawczej, 2023


Kościół OO. Cystersów pod wezwaniem Królowej Korony Pol-skiej. Świadectwo ukończenia nauki religii - 1977-1978.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.



Pocztówka wydana w 1979 roku. Fot. A. Ładno.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.



Początek strony.