NID Oddział w Gdańsku: Karta biała. Dom mieszkalny ul. Kaprów nr 8. Rok wykonania karty: 1982-1984 (Szymin Radziwiłowicz, M. Lęcznarowicz).


Fragment kolorowego planu Gdańska (Oliva, Gneisenaustraße) z 1933 r.
Z kolekcji Biblioteki Uniwersytetu Chicago.

Monitor Polski. Łódź 18 listopada 1946 roku:
Teresa Maciejewska, zamieszkała w Gdańsku-Oliwie przy ulicy Kaprów Nr 8, wniosła o uznanie za zmarłego jej męża Antoniego Maciejewskiego, urodz. 17 stycznia 1884 roku w Bochlinie, pow. świecie, syna Jana i Katarzyny z domu Domsta, ostatnio zamieszkałego w Gdańsku-Oliwie, który na tydzień przed rozpoczęciem wojny w 1939 roku został zabrany przez gestapo i osadzony w lagrze Stutthofie, skąd nie wrócił.
Wzywa się zaginionego, by w terminie trzech miesięcy od ukazania się niniejszego ogłoszenia w "Monitorze Polskim" zgłosił się w Sądzie Grodzkim w Gdańsku, gdyż w przeciwnym razie może być uznany za zmarłego. Wzywa się zarazem wszystkie osoby, które mogą udzielić wiadomości o zaginionym, aby w terminie powyższym wiadomości te podały tutejszemu Sądowi do akt (Zg. 34/46).

Brunon Zwarra, "Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan", Gdańsk 1984, str. 110-113:
Jadwiga Burau
Z domu Maciejewska urodziła się 5 czerwca 1920 r. w Gdańsku. Miała obywatelstwo gdańskie. Po ukończeniu Gimnazjum Polskiego studiowała na wydziale lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego. Należała do ZHP i i Solidarności Mariańskiej. Przebywała w obozie w toruńskiej "Smalcówce" oraz w Potulicach. Mieszkała w Gdańsku-Oliwie przy Gneisenaustrasse 8. Obecnie tamże przy ul. Kaprów 8. Swoje wspomnienia podała w 1975 r.

Franciszek Mamuszka, "Kaszubi oliwscy. Szkice z dziejów Polonii oliwskiej w latach od okolo 1850 do 1945", Gdańsk 1980:

str. 110:
Podobnie jak w 1923 r. i tym razem nie dopisali wyborcy. Na dwie listy polskie oddano tylko 319 głosów. Mimo prowadzenia, zwłaszcza przez grupę Z. Moczyńskiego, ks. Miszewskiego i A. Lendziona silnej agitacji wyborczej. W samej Oliwie współpracowały wówczas z Centralnym Komitetem Wyborczym 34 osoby, w tym tak energiczni działacze jak Józef Przybylski, Aleksander Kraiński, Augustyn Zieliński, Franciszek, Leon i Brunon Formelowie. Czynny był również zespół agitatorów z kręgu J. Czyżewskiego i dr. Kubacza złożony z wytrawnych działaczy, takich jak Antoni Leszczyński, Leon Droszyński, Antoni Maciejewski i inni. Wszystkie te wysiłki okazały się daremne.

str. 112, 113:
Po przegranych w listopadzie wyborach do Volkstagu przywódcy polscy w Gdańsku i Oliwie zaczęli zastanawiać się nad sposobami rozbudzenia w środowisku oliwskim przygasłego życia narodowego. Postanowiono zwołać walne zebranie "Jedności" w możliwie pełnym składzie jej członków. Organizatorzy: Antoni Maciejewski i prezes Antoni Leszczyński poprosili o przybycie najpopularniejszego działacza Polonii gdańskiej ks. Bronisława Komorowskiego i profesora Gimnazjum Polskiego w Gdańsku Erwina Behrendta oraz generalnego sekretarza Gminy Polskiej w Gdańsku Ludwika Lisińskiego. Zebranie odbyło się 31 stycznia 1928 r., z udziałem wszystkich dotychczasowych prezesów "Jedności".
[...]
Jako przykład tej obojętności podano, iż w 1920 r. zapisało się w Oliwie da polskiej szkoły 70, a obecnie tylko ośmioro dzieci. Zastanawiając się nad środkami zaradczymi zabierali głos miejscowi działacze: A. Maciejewski, A. Zieliński, J. Kreft, H. Płuszkiewicz i ksiądz W. Kowalski, który przestrzegał przed czytaniem nacjonalistycznych gazet niemieckich i polecał gorąco między innymi "Gazetę Gdańską".

str. 113:
Antoni Maciejewski działacz polski w Oliwie w latach 1928 - 1939


str. 114:
W celu zaktywizowania Towarzystwa Ludowego "Jedność" powołano w czasie zebrania 14 kwietnia 1928 r. nowy zarząd w następującym składzie: Antoni Maciejewski - prezes, Augustyn Zieliński - zastępca, Sylwester Drzewicki - sekretarz i Krajewski - zastępca sekretarza, Leon Pułczyński - skarbnik. Bernard Nadolski i Antoni Strongowski - ławnicy, Łucja Pułczyńska - bibliotekarka, Józef Miotk i (F?) Drzewiecki - komisja rewizyjna.

str. 118:
Władze i komitety niemieckie w Gdańsku nie udzielały bowiem na ogół zapomóg ludności polskiej, choć płaciła ona podatki i ponosiła wszystkie ciężary na równi z Niemcami. Gminna Polska, a później także Związek Polaków, musiały wobec tego we własnym zakresie udzielać pomocy materialnej biednym i bezrobotnym roztaczając nad nimi opiekę. W Oliwie kierownikami sekcji charytatywnej mianowano Antoniego Maciejewskiego i Aleksandra Kraińskiego. Do ich obowiązków należało staranie się o fundusze, prowadzenie kartoteki potrzebujących wsparcia i kontaktowanie się w tych sprawach z kierownictwem sekcji przy Zarządzie Głównym Gminy Polskiej.

str. 124:
Działalność zarządu filii Związku Polaków w Oliwie, kierowanej od 15 października 1934 r. przez Antoniego Maciejewskiego, któremu pomagali wymienieni już, a także inni działacze jak: Paweł Łojewski, Roman Grubba, Jan Schütz, Brunon Czaplewski, Jan Kreft młodszy, Wojciech Kaczykowski, Feliks Patzwald, Jerzy Piotrowski, Augustyn Zieliński, Paweł Bralla, odznaczała się dużym rozmachem, pomysłowością i zaangażowaniem członków.

str. 125:
G m i n a  P o l s k a  w  O l i w i e.  Na początku lat trzydziestych w Oliwie wiodącą organizacją była nadal Gmina Polska. Po Antonim Leszczyńskim, a później Sylwestrze Drzewickim i Dominiku Borkowskim stanął na czele organizacji Antoni Maciejewski, mający w zarządzie Czesława Tejkowskiego, Sylwestra Drzewickiego, Jakuba Strongowskiego, Szredera i A. Dunsta. Zarząd ten kierował miejscowym Komitetem Szkolnym, zabiegającym o lepszą pracę szkoły z dziećmi polskimi. Patronował także powstaniu w 1930 r. Towarzystwa Polek, a delegaci oliwscy, na zebraniu Rady Delegatów Gminy Polskiej, niesłychanie ostro występowali przeciw rozbijaczom jedności organizacji.

str. 126:
Kurs hafciarski Koła Pracy Kobiet w Oliwie (ok. 1934 r.) Pierwszy szereg po lewej:?, Elżbieta Formela, Jadwiga Maciejewska, Gertruda Kryszewska; drugi szereg: Dzierżanowska, Łucja Pułczyńska, Gertruda Sroczyńska, Józefa Arciszewska-Postrachowa, Stefania Pokora, ?, Irena Wieczorkiewiczowa, Monika Kitowska, ?, trzeci szereg: Maria Liedtke, Helena Lipoiwska-Murawska, ?, Helena Winklewska

str. 128:
Wprawdzie już w 1919 r. chciano je powołać do życia, ale zamierzenia tego nie zrealizowano. Dopiero w 11 lat później, z inicjatywy działaczy Gminy Polskiej powstał dwunastoosobowy komitet organizacyjny. W skład tego komitetu weszli: Honorata z Wierzchowskich Katke, Łucja Strongowska, Franciszka Leszczyńska, Jadwiga Zielińska, Teresa Maciejewsika, Antoni Maciejewski, Anna Nadolska, Antoni Leszczyński, Jakub Strongowski, Augustyn Zieliński i inni. 30 marca 1930 r. w sali ochronki polskiej odbyło się zebranie konstytucyjne, z udziałem przedstawicielek Towarzystwa Polek z Gdańska oraz działacza Polonii gdańskiej ks. F. Rogaczewskiego.

str. 132, 133:
Prezes Wieczorkiewicz pełnił funkcję do września 1939 r. W następnych latach współpracowali z nim w zarządzie: Antoni Maciejewski, Alojzy Murawski, Józef Klecha, Paweł Nauszewski, Leon Droszyński, Roman Grubba i Juliusz Szwarzbart.
[...]
Po ustąpieniu M. Szulca prezesem został L. Droszyński - aż do wybuchu wojny. Współpracowali z mim w kolejnych zarządach: Łucja i Małgorzata Pułczyńskie, Antoni Maciejewski, Florian Droszyński, Leon Formela, Roman Grubba, Alfons Strongowski, Zofia Rybińska, M. Kobylska, Albert Szalewiski, Jan Hirsch, Alfons Nagel, Brunon Strongowski, Junga Behrensówna, Łucjan Majewski, Hildegarda Strugałła i Kazimiera Lewańczyk. Znaczenie "Lutni" było bardzo duże. Uświetniała ona wszystkie imprezy polskie, popularyzowała polskie pieśni, zaznajamiała z utworami polskich kompozytorów, wybitnie przyczyniała się do wychowalnia patriotycznego rodaków.

str. 134:
Opiekę nad czterema jednostkami harcerskimi i zuchowymi z Oliwy roztaczało Koło Przyjaciół Harcerstwa w Sopocie, prowadzone przez Różę Marszałową oraz nauczycielki Jadwigę Frankowską i Helenę Kledzikównę. W 1936 r. istniało w Oiliwie samodzielne koło Przyjaciół Harcerstwa kierowane przez Ludwika Lisińskiego, dyrektora polskiego Banku Ludowego. Kulejąca nieco za jego prezesury praca koła ożywiła się w początkach 1938 r., po wybraniu 27 stycznia nowego zarządu w składzie: ks. Leon Bemke - pallotyn, Helena Jainkowiakowa - nauczycielka, Anna Gackowska, Franciszek i Gertruda Żygowscy, Antoni Maciejewski, Leon Droszyński, Michniewiczowa i Aleksander Żółtowski. Zarząd ten utrzymywał stały żywy kontakt z młodzieżą, zdobywał dla biedniejszych harcerzy mundurki, urządził świetlicę, gromadził fundusze na ekwipunki harcerskie. Koło liczyło 42 członków opłacających składki na wymienione potrzeby. Po wybuchu wojny, Niemcy drużynową z Oliwy Jadwigę Maciejewską osadzili w obozie w Toruniu, a następnie w Potulicach.

str. 143, 144:
Wobec niedogodnej pory nabożeństw polskich duża część ludności polskiej, zwłaszcza ludzie młodzi, uczęszczała na nabożeństwa niemieckie. Nie otrzymawszy od Kurii biskupiej odpowiedzi, "Jedność" wyciągnęła sprawę niesprawiedliwości w stosunku do Polaków na gruncie kościelnym na forum publiczne. W numerze 15 "Straży Gdańskiej" z 1933 r. pisał o stosunkach kościelnych w Oliwie Antoni Maciejewski, a w numerze 17 - red. Henryk Wieczorkiewicz.
[...]
Ponieważ jednak wcześniej delegacji towarzystw polskich powiedział iż jest zdania, że dla ludności polskiej należy wybudować osobną kaplicę, nawiązując do tej opinii dziesięciu działaczy polskich wystosowało 17 marca 1937 r., w imieniu swoich organizacji, pismo do Konsystora Biskupiego w Gdańsku, za pośrednictwem proboszcza oliwskiego ks. dr. K. M. Spletta, z prośbą o wyrażenie zgody na budową kaplicy. Pismo zawierające obszerne i rzeczowe uzasadnienie podpisali: Aleksander Kraiński, Paweł Jakubowski, Leon Droszyński, Antoni Maciejewski, Józef Kapczyński, Józef Klecha, Franciszek Czajkowski, Antoni Buczkowski i Stanisław Lange. Kiedy odpowiedź na prośbę nie nadchodziła na zebrami u Gminy Polskiej Związku Potoków 22 października 1937 r. sprawa została poddana dyskusji, po zakończeniu której uchwalono rezolucję domagającą się kaplicy dla ludności polskiej w Oliwie.

str. 146:
Niepełny wykaz imprez z lat trzydziestych w Oliwie:
[...]
V 1933 r. w ochronce - zjednoczone towarzystwa polskie, obchód Konstytucji 3 Maja. Występy "Lutni" - dyr. L. Romatowski; popisy "Sokoa"; występ pianistów amatorów A. i J. Maciejewskich.

str. 168:
Relacje przedwojennych mieszkańców Oliwy: Babicka z Droszyńskich Helena, Burau z Maciejewskich Jadwiga, Cywiński Bernard, Formela Brunon*, Gańcz z Gerczewskich Wanda, Hallmanowie Edmund i Helena, Hinz Brunon, Klimkiewicz Wanda i Ksawera, Lamparska z Jakubowskich Janina, Lange Stanisław**, Mach Franciszek, Machaliński Jan, Malotke ze Strongowskich Anna, Mielewska z Borkowskich Elżbieta, Minikowski Feliks, Murawski Alojzy, Piotrowski Jerzy, Przyłucka ze Strongowskich Irena, Romatowski Paweł, Sicińska z Moczyńskich Halina, Smoleń Anna***, Strongowski Bernard, Szalewski Albert, Wieczorkiewicz Barbara, Wieczorkiewicz Irena.

Dziennik Bałtycki z 1. 11. 1988 r., Gabriela Danilewicz, "Oliwskie miejsce pamięci":
Grób Teresy Maciejewskiej, wdowy po Antonim, naczelniku PKP, prezesie wielu organizacji polonijnych, zamordowanym w Stutthofie, jest wypielęgnowany, niewątpliwie ręką córki, pani Jadwigi Burau, dawnej drużynowej.

Przekazała Pani Aniela Burau, mail z II. 2020 r.:
Szczegółów dowiedziałam się tuż po śmieci śp.Jadwigi Teresy Burau zd. Maciejewskiej , od jej bliskiej znajomej z Gimn. Mac. Pol. pani doktor laryngolog Kilmczak z ul.Ceynowy.
Na Kaprów 8:
Było tak: Przyszedł administrator wojskowy niemiecki nakazał im opuścić mieszkanie dla Niemca ze Słupska - Artura Wielke (wg Jadwigi Burau- zd. Maciejewskiej on był z SA a w książce tel. jest podany jako SS. Był etnografem. Znał się na rasach ludzkich itp.-bardzo przydatny faszystom)
Pani Teresa Maciejewska zarządziła że pójdą mieszkać do znajomej z rynku wieśniaczki do polskiego obszaru za Gdynią, czyli gdzieś w okolicy Chwaszczyna i Gdyni-Dąbrowa - nie znam dokładnie. Ale wiem to też z opowiadań Jadwigi. Był koniec września. Tamci ludzie na wsi mili i zaprzyjaźnieni. Jednak niebawem przebywanie tam gości stało się problematyczne. A wtedy mama Jadzi- Teresa Maciejewska postanowiła, że wrócą do swego domu i choćby w piwnicy ale będą mieszkać na swoim. Miały ze sobą swoje pierzynki, wróciły i osiadły w piwnicy swego domu. Nie spodobało się to Niemcowi, dał sygnał do służb o wysiedlenie ich, bo dom uważał za swój. Tym sposobem obie znalazły się w Potulicach. -Można powiedzieć, że za uporczywą niezgodę na wyrzucenie z własności, z mieszkania.
Pani doktor laryng. Klimkiewicz powiedziała mi, że z nimi było tak samo- wysiedleni z własnego domu tu w Oliwie bez pokazania innego miejsca, na ulicę. Ale jej mama mając z sobą ich kilkoro - także absolwentów Gimnazjum Macierzy Polskiej- powiedziała "skoro Niemcy nas wyrzucili to nie wracajmy już tam bo jeszcze nam coś gorszego zrobią". Tym sposobem rodzina p. Klimkiewicz uniknęła wysłania do obozu. Pojechały gdzieś w Polskę.