Budynek z przed 1897 roku.

Dom nr 12a rozebrano w 1973 r.





 Historia Przedszkola Nr 12 
 Przedszkole polskie w Oliwie (1920-1939) 

Mieszkańcy w 1897 roku, Ludolphiner Weg 12: Grunow, Reinhold, Segl. Förster a. D.; Ewald, Paul, Zimmermann; Glogowski, August, Postschaffn. a. D.; Plenikowski, Anton, Arbeiter; Plieth, Tbeoph., Postichaff. a. D.; Fularczyk, Franz, Eigenth. u. Maurer.



Wynajm mieszkania (2 lub 4 pokoje). Olivaer Nachrichten 11. 03. 1909 r.
Ze strony www.Polona.pl.


W 1909 roku letników przyjmowali (Ludolfiner Straße 12a): Rohde (8 osób).


Gazeta Gdańska z 28. 12. 1928 roku. Obchody gwiazdkowe w Ochronkach w Gdańsku, w Oruni i w Oliwie:
W Oliwie odbyła się również uroczystość gwiazdkowa wspólnie dla dzieci z ochronki i z polskiego oddziału szkoły powszechnej. Tylko, że biedne te dzieci ze szkoły powszechnej, były opuszczone jak sierotki, gdyż nauczycielka ich na uroczystość nie przybyła. Bardzo pięknie popisywały się dzieci z Ochronki. Zwłaszcza bardzo podobał się śpiew dzieci. Podkreślił też to w swym przemówieniu ks. Rogaczewski, wyrażając imieniem Macierzy Szkolnej podziękowanie SS. Dominikanką za ich pracę, jak również panią opiekunką ochronki za przygotowanie całej uroczystości. Ks. Rogaczewski zaznaczył w swym przemówieniu, że ochronka oliwska leży bardzo na sercu Macierzy Szkolnej, gdyż ze strony pesymistów, wyrażano opinię, że Macierz Szkolna niepotrzebnie wydała tak duże sumy na budowę własnego domu w Oliwie, gdyż placówka ta jest stracona dla polskości. Liczba jednak dzieci 33 w ochronce świadczy o czym innym. Mówca wyraża życzenie, aby w przyszłym roku liczba ta podoiła się, a także, by liczba dzieci w szkole polskiej zwiększyła się, by można było otworzyć samodzielną klasę i oddać jej prowadzenie nauczycielowi Polakowi. Pan dyr. Augustyński nawiązując do przemówienia ostatniego ministra Stresemanna w Lugano, który powiedział "język, kultura i religia są największą świętością człowieka", zaapelował do Polonii oliwskiej, aby postępując w myśl wskazań Stresemanna zachowała swój język ojczysty, swoje zwyczaje i swoją religię. Huczne oklaski były najlepszą odpowiedzią i aprobatą tego przemówienia.

Gazeta Gdańska z 30. 12. 1935 roku. Biskup [Edward O'Rourke] wśród dziatwy polskiej w Oliwie.
Polska szkoła senacka w Oliwie [ul. Cystersów 15 - spalona 25. marca 1945 r.], do której uczęszcza 150 dzieci polskich, urządziła 20 grudnia w ochronce [ul. Czyżewskiego 12b] dla rodziców dziatwy szkolnej występ gwiazdkowy. [...] Oprócz ks. Piechowskiego występy dzieci szkolnych zaszczycił obecnością ks. Biskup gdański [Edward O'Rourke], co wywołało wielką radość wśród rodziców dziatwy.



Ochronka Polskiej Macierzy Szkolnej otwarta w 1928 roku. Fotografia z około 1931 roku.   Zbiory Piotra Leżyńskiego.


W XV-lecie Macierzy Szkolnej w Gdańsku, 1936, str. 54 - ilość dzieci uczęszczających do oliwskiej ochronki:

(1923 - 44, 1924 - 42, 1925 - 37, 1926 - 37), 1928 - 33, 1929 - 43, 1930 - 29, 1931 - 33, 1932 - 51, 1933 - 51, 1934 - 32, 1935 - 54.



Ochronka Polskiej Macierzy Szkolnej. Fot. z około 1936 roku.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.


Niezwykle owocna w przeciwstawianiu się germanizacji dzieci polskich w Wolnym Mieście była działalność może najbardziej zasłużonej dla polskości instytucji - Gdańskiej Macierzy Szkolnej, założycielki kilku polskich szkół różnych typów i kilkunastu przedszkoli nazywanych wówczas ochronkami. Macierz objęła opieką również ochronkę oliwką, mieszczącą się w owym czasie w baraku przy ul. Cystersów, w miejscu obecnego parkingu obok kościoła Św. Jakuba. By stworzyć jej godziwsze warunki, Macierz zakupiła od Niemca Johanna Doscha dom przy ul. Ludolfinerstr. 12a i zleciła jego przebudowę, według projektu architekta Czesława Świałkowskiego, dla potrzeb ochronki, a także polskich organizacji, dla których przewidziano salę na zebrania, imprezy i obchody. Budynek był gotowy z końcem marca 1928 r. i odtąd stał się ważnym ośrodkiem życia narodowego, był to prawdziwy Dom Polski w Oliwie. Odtąd tylko masowe imprezy organizowano w lokalach niemieckich, ze względu na ich obszerniejsze pomieszczenia.

Franciszek Mamuszka, Kaszubi oliwscy, Gdańsk 1980 (str. 115, 129).



Fragment planu.   Franciszek Mamuszka, Kaszubi oliwscy, Gdańsk 1980.


Podjęte starania o otwarcie w Oliwie polskiej szkoły lub przynajmniej polskiej klasy przy szkole niemieckiej zakończyły się niepowodzeniem wobec wrogiego stanowiska władz gdańskich. Staraniem Edmunda Januszkiewicza otwarto jedynie 14 VIII 1921 r. w hotelu Franciszka Drzewieckiego (dawny Thierfeldt's Hotel) ochronkę polską. Finansowała ją Gmina Polska w Gdańsku. Kierownictwo ochronki powierzono przybyłej z Polski Stefanii Antczakównie. Aktu uroczystego poświęcenia placówki dokonał nowy polski wikary ks. Edmund Kamiński. Później ochronka mieściła się w baraku, który stał w miejscu obecnego parkingu, położonego poniżej kościoła św. Jakuba. Opiekę finan¬sową i merytoryczną sprawowała nad ochronką Gdańska Macierz Szkolna. Jej staraniem i nakładem wykupiono przy dzisiejszej ul. Czyżewskiego 12 dom mieszkalny i zaadaptowano go w 1928 r. na siedzibę ochronki. Oddaną pod koniec marca 1928 r. nową placówkę wychowawczą prowadziły aż do 1939 r. przybyłe z Polski siostry dominikanki. Uzyskany budynek, posiadający dużą salę imprezową stał się ośrodkiem życia narodowego Polonii oliwskiej. Tylko masowe imprezy organizowano nadal w „Karlshofie". lub w „Waldhauschen".

Franciszek Mamuszka, Oliwa, okruchy z dziejów zabytki, Gdańsk 1985 (s. 152).



Poznaj Gdańsk. Przewodnik-Informator z 1949 roku.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.


Przedszkole (Czyżewskiego 12b). Czyn społeczny. Lata 60 XX w.
Internet (Przedszkole: www.pba.pl/przedszkole12).


Przedszkole (Czyżewskiego 12b). Czyn społeczny. Lata 60 XX w.
Internet (Przedszkole: www.pba.pl/przedszkole12).


Przedszkole nr 12 przy ul. Czyżewskiego 12b. Lata 70. XX w.
Franciszek Mamuszka, "Kaszubi oliwscy", Gdańsk 1980.




Przedzskole przy ul. Czyżewskiego 12b. Fotografie z 30. 04. 2005 r.
Fot. Piotr Leżyński.

Franciszek Mamuszka, "Kaszubi oliwscy", Gdańsk 1980:
Str. 61:
Fotografia: "Dominik Borkowski długoletni działacz kaszubski w Oliwie".
Str. 66, 67:
"Miejscowi Kaszubi, jak Antoni Abraham, Józef Miotk, Jakub Strongowski, Leon Baranowski, Dominik Borkowski, Franciszek Formela, Józef Smigielski, Sylwester Drzewicki, nieznany z imienia Eibert, Irena Pawlicka i inni natychmiast po upadku Niemiec cesarskich stanęli w pierwszym szeregu organizatorów polskiego życia w nowych warunkach politycznych."
Str. 74:
"Pod koniec 1918 r. reaktywowano Towarzystwo Ludowe "Jedność", które rozwinęło natychmiast ożywioną działalność. Postarało się rychło o rozpoczęcie nauki języka polskiego dla kaszubskich mieszkańców Oliwy, kaleczonego przez nich, lub na pół zapomnianego. Brało także udział w organizowaniu wieców, w spisie ludności polskiej, staraniach o polską szkołę i akcjach kulturalno-oświatowych. Do grupy, która przyczyniła się do odrodzenia "Jedności" należeli niewątpliwie: Antoni Abraham, Jakub Strongowski, Dominik Borkowski, Józef Miotk, Franciszek Minikowski, Władysław Piotrowski i inni. Pierwszym prezesem okresu powojennego był Hipolit Płuszkiewicz, a sekretarzem Franciszek Esden-Temipski, zaś skarbnikiem Irena Pawlicka."
Str. 79:
"W skład wybranego wówczas zarządu Towarzystwa Mężów Polskich weszli: Konrad Schwarz - przewodniczący, Leon Baranowski - zastępca, C. B. Marx - skarbnik, Aleksander Sojecki - zastępca skarbnika, Józef Przybylski - sekretarz, Dominik Borkowski - zastępca sekretarza, Teodor Baumann i Józef (?) Hebel - radni."
Str. 125:
"G m i n a  P o l s k a  w  O l i w i e. Na początku lat trzydziestych w Oliwie wiodącą organizacją była nadal Gmina Polska. Po Antonim Leszczyńskim, a później Sylwestrze Drzewickim i Dominiku Borkowskim stanął na czele organizacji Antoni Maciejewski, mający w zarządzie Czesława Tejkowskiego, Sylwestra Drzewickiego, Jakuba Strongowskiego, Szredera i A. Dunsta."
Str. 158:
"Dominik B o r k o w s k i - aresztowany 3 IX 1939 r., osadzony w obozie w Nowym Porcie, następnie w Stutthofie. Zwolniony w 1943 r. i zmuszony do pracy w warsztacie szewskim w Sopocie."


S. Wielgus. Skorowidz inf. z marca 1946 roku.
Zbiory Mirosława Piskorskiego.